ትውልዲ “ኣለና” 5ይ ክፋል፤ ይቕረታ ምሕታት፤ ካብ መሪሕነታት ህ.ግ. ዘይተለምደ ኣምር።
ብድሕሪ እቲ ብ2001 ዝተረኽበ ናይ ላዕለዎት ሰበ ስልጣንን ጋዜጠኛታት ምእሳር፣ ኣብ ወጻኢ ኣባላት ጂ11 ነበርን ኣባላት ጂ13 በርሊን ማኒፈስቶን ተሓባበርቶምን ኣብ ዓለም ጸጸኒሖም ቃለ ምሕትትን ናይ ሕዝቢ ኣኼባታት ከካይዱ ተራእዩምን ይረኣዩ ኣለዉን። ብፍላይ ብዛዕባ ስለምንታይ ይቕረታ ዘይሕተተ ንዝተባህለ ሕቶ መልሲ “መን እዩ ንመን ክሓትት” ዝብል ዘረባ ግን ኣይግድን።
ብኣምበሳደር ዓንደብርሃን ዝቐረበ ይቕረታ መሰል ጽሑፍ ኣብቲ መጽሓፉ ካብ ገጽ 630 ክሳብ 633 ናይ ዝተገብረ ዘይሓላፍትነታዊ ንሕፍነት ኣብ ቅድሚ ገበንን ነንሕድሕድ ምትንኻላትን ምክፍፋላትን ዘምጽኦ መልሰ ግብሪ እቲ መሪሕነት ምስ ጸሓፊ ከምዝፈሸሉን …ናይቲ ዝወረደ ኣደራዕ ሓላፍነትን ተሰካምነትን ከምኡ እውን ቃንዛ ናይዚ ዘሎ ኩነት እስከም ዝብል እቲ ዝቐረበ ይመስል። ንሕዝቢ ይቕረታ ምሕታት ኣይኮነን ግንከ ናብኡ እዩ ዘምልክት። ብእንግሊዝ ንሕጊ ዝምልከት ናይቲ ኩነታት ገበን ዝምልከት ፍሉይ ኣምር ኣሎ እዚ ድማ ናይቲ ገበን ዝተተግበረሉ ክስተት ዝረአን ዝምስከረሉ ተርእዮታት ኣብ ግምት የእቱ ማለት Circumstantial Evidence. ስለዚ ሰባት ኣብቲ ግብሪ ኣይውዓሉ እምበር ኣብቲ ግዜ እንተድኣ ኣብቲ ከባቢ ክግበር ይፈልጡ ኔሮም ንሶም እውን ይሕተቱ እዮም። ናቶም ርእይቶ ድማ ምስቲ ካልእ መረዳእታ ኣብ ባይታ ይወርድ።
ኣብ ሓደ ናይ ምልካዊ ስርዓት ዝርአ ተግባር፣ ነቲ ዝካየድ ዘሎ ግፍዕን ቅንጸላን ናይ ደቅ ሰብ ካብ ምድሪ ገጽ ምሽራብን ዝኣመሰሉ ተርእዮታት ከም “ዋጋ” ናይቲ “ዝለዓለ ዕላማ” ማለት ንኤርትራውያን ነጻነት፣ ንጀርመናውያን ድማ ሃገራዊ ክብርን ዕላማ ጽሩይ ዓሌት፣ ንናይ ላቲን ኣሜሪካ ወተሃድራዊ ግዝኣታት “ጸረ ዴስነት”፤ ንዚምባብወ “ጸረ ጸዓዱን” “ጸረ ግዝኣት” እናተባህለ ዝተወስደ ስጉምቲ ጌርካ ናይ ምርኣይን ናይ ምምኽናይን ተርእዮ ኣሎ።
ኣብቲ እቲ ነገር ዝተኸስተተሉ እዋናት ናይ 70ታት፣ 80ታት፣ ወይ ውን 90ታት፣ ማለት ኣፍልጦ ኢንተርነትን ናይ ሓበረታ ምንጭታት ኣብ ዘይነበረሉ እዋን ናይ ምርኻብን ምክታዕን ቦታ ግዜን ኣይነበረን ክበሃል ኣብ ዝከኣለሉ ኩነት ነቢሩ ክበሃል ይከኣል። ኣብዘን ዝሓለፋ ናይ 21 ክፍለ ዘመን 10 ወይ ውን 15 ዓመታት ግን ኣብ ዓለም ዝተረኽበ ኣብነታትን ናይ ገዛእ ርእስኻ ሕይወትን ተመክሮን ኣብ ፍልይ ዝበለ ትንተና ክኣቱ ይኽእል እዩ ዝበሃለሉ ደረጃ በጺሑ ከምዝኾነ ዘይምግንዛብ ክረአ እንከሎ እቲ ምኽንያት ናይ ሓበረታ ምስኣን ክኸውን ይኽእል እዩ ናብ ዝብል መደምደምታ ክብጻሕ ይከኣል። ኣብ ኢዶም እንከሎ ግንከ ሰኣን ሃሰስ መሰስ ኣይረኣይዎን ወይ ኣየቕለቡሉን ክበሃል ይከኣል። ስለዚ ምናልባት እቲ ኣርእስቲ እንተ ተዳህሰሰ ይሓይሽ ብምባል እዚ ይወጽእ ኣሎ።
እዚ ኣምር እዚ ነቶም መራሕቲ ነበር ተ.ሓ.ኤ. እውን ይምልከቶም እዩ።
ስለምንታይ ናይቲ ታሪኻዊ ንናይ ሓሳባትን ርእይቶን ፍልልያት ብረጽሚ ናይ ምፍታሕ ኣገባብ ብመሰረቱ ስለዝጀመርዎ። ይረድኣዮም ኣይረድኣዮም ኣብቲ ናይ ንእስነቶም እዋን። ምኽንያቱ ታሪኽ ታሪኽ እዩ። ከም ተግባር ግን ተሳቲፎሞን እቶም ናይቲ እዋን ተኸተልቶም ድማ ተሓባቢሮምን መስኪሮምን እዮም።
ኣምር ይቕረታ ምሕታትን ኣብነታት ኣብ ዓለምና።
ኣምር ይቕረታ ምሕታት እቲ ዝሓትት ዘሎ ውልቀ ሰብ ኣብቲ ጉዳይ ናይ ማህሰይቲ ኣብ ልዕሊ ደቂ ሃገሩ ብኣካል ኔሩ ኣይሰምዕን እዩ። ከምቲ መንግስቱ ሃይለማርያም ኣብ ቃለ መሕትት ዝበሎ፣ “ኣነ ሃማማ ትኹን እውን ኣይቀተልኩን”። ሓቁ እዩ። እቲ ተግባር ካልኦት እዮም ኣተግቢሮሞ። ናይ ሂትለር ሕታም እውን ኣብቲ ንዓለም ዘስካሕከሐ ተርእዮ ናይ ኣሕዛብ ምጽናት ኣካላዊ ተግባር የልቦን እዩ ዝበሃል ክሳብ ሎሚ። ኣዚዙ እንተኾነ እውን ብሓፈሻ ድኣምበር ብውልቀ ሰብ ደረጃ ጌና ኣብ ምርምር ዘሎ ጉዳይ እዩ። ስለዚ እዚ ኣብ ግምት ክኣቱ ዘለዎ እዩ።
ንዝኾነ ስርዓት ግን ደው ዘብልዎን ብፍላይ ድማ ነቲ መልክዑ ከም ጥዕና ዘለዎን፣ ብስነ ስርዓት ከምዝኸይድን፣ ኣገባብ ከምዘለዎን ጌርካ ናይ ምቕራብ ተራ ዘለዎም ሰባት ኣለዉ። እዚኦም ኣብ ሓደ ጉዳይ “ቅትለት” ይኹን “ናይ ሞት ፍርዲ” ክወሃብ እንከሎ፣ ኣብ ኮሚቲታትን ናይ መጽናዕቲ ሽማግለ ክኣትዉ ዝተቐሰቡ ባእታታት ይምልከቶም እዩ። እዚ እንተዘይጌርና “ንሕና እውን ምጠፋእና” ዝብል ምኽንያት ኣብ ቦታኡ እንከሎ፣ እንተድኣ ካብቲ ኩነት ሃዲሞምን ምስ ኩለንትናኦም ክድሕኑ ኪኢሎም ግን ናይቲ እዋን “መስከርቲ” እዮም ዝኾኑ። እዚ ቀሊል ተራ ኣይኮነን። ግንከ ዓለምና ከምእትምስክሮ፣ ብዙሓት ደቅ ሰብ መጻኢኦም ክቖጻጸሩሉ ኣብ ዘይክእሉ ናይ ሕይወቶም ዕለት ምርጫታት ንኽወስዱ ይግደዱ እዮም። ስለዚ ድማ ኣብ ሓደ ኩነት ነገራት ይኸይድ እናሃለወን እናፈለጡን ከጽቕጡ ይመርጹ። ኣብ ሕክምና ዝነበሩን ኣብ ነጻነት ኣብ ኣስመራ ዝኣተዉን ክወዳደር ከሎ በቶም ነባራት ከመይ ኢሎም እዮም ገለ ተሪፎም ገለ ኣትዮም ዝብል ሕቶ ይስማዕ እዩ። እዚ ኩነት፣ ኩሉ ኣብ ማእሰርቲ ዝነበረ ክስምክሮ ከምዝኽእል “ኣይውረድ” እዩ ዝበሃል ስለምንታይ እንተዘይጽቕጡ ኔሮም ኣይምነበሩን። እታ ፈታኒት እዋን ድማ ኣይተመክሕን እያ። ምኽንያቱ ኣብ ከምዚ ኩነት እዚ ዝውሰድ ምርጫ ኣቐዲምካ ክትሓሰበሉን ኣየናይ እዩ ቅኑዕ ትብለሉ ኩነት ኣይኮነን። ርዱእ እዩ። ግን ብ”ኣነ” ዝብል መንፈስ እንተድኣ እቲ ጉዳይ ተራእዩ ናይ ብድዐ ምልክት ክመስል ስለዝኽእል ብቐንዱ እቲ ዝወረደ ግፍዒ ዝተሰከሙ በዓል መን ከምዝነበሩ ምዝካር ነቲ ኣረኣእያ ካልኣይ ገጹ ከምዝድህብን ኣብ ቦታኡ ኔረ እንተዝኸውንከ ከምኡዶ ምበልኩ ዝብል መንፈስ ምዝካር ሓደ ካብቲ ነቲ ጉዳይ ኣብ ምርዳእን ምጽውዋርን ሰሰኸምካ ናይ ምፍላጥን ሓሳብ ይስዕር ይኸውን ዝብል ግምት ኣሎ።
ስለዚ እዚ ጉዳይ እዚ ብመሰረቱ ከም ቀንዲ ነቶም ግዳያት እዩ ከምዝምልከት።
ኣብዚ ክርድእ ዘለዎ እቲ ናይ ይቕረታ ምሕታት ጉዳይ ኣካታዒ ክኸውን ይኽእል እዩ። ግንከ ኣብ ሕልናን ግዳይነትን ንዝመጽእ ናይ ስነ ኣእምሮኣውን ስነ ምፍልሳፍን ነዚ ተኣፋፊ ኩነት ታሪኽ ካብ ምትንታን ዓዲ ኣይወዓለን። ምኽንያቱ ብፍላይ በቲ ናይቲ ክስተት ግዳይ ዝኾነ ኣካል ዝረአ ናይቲ ይቕረታ ዝሓትት ዘሎ ምቕባልን ዘይምቕባልን ዘስዕቦ ርእይቶ ኣሎ። ንኣብነት እቲ ነዚ ጉዳይ ዘጽንዐ ደሪዳ ዝበሃል ከምዝረኸቦ፤ ሓንቲ ናይ ደቡብ ኣፍሪቃ ዜጋ ሰበይቲ ኣብ ቅድሚ እቲ ብበዓል ኣቡን ደስሞንድ ቱቱን ካልኦትን ዝተመርሐ ናይ ሓቕን ምርድዳእን ኮሚሽን ምስቀረበት ዝሃበቶ ርእይቶ ኣሎ። ማለት ንበዓል ቤታ ድሕሪ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ዝተፈጸመሉ ናይ ምስቓይ ኩነት “እቲ ኮሚሽን ክምሕር ኣይክእልን እዩ፤ ምናልባት ኣነ እየ ክምሕር ዝኽእል፣ ግንከ ንምምሓር ኣይቅርብትን እየ” ዝበለቶ ኣብነት ምግንዛብ ይከኣል።
እቶም ይቕረታ ክሓቱ ዝሕተቱን ዝምልከቶምን ክፈልጥዎ ዘለዎም ታሪኽ።
ኣብ ዓለም እቶም ብይቕረታ ምሕታት ፍሉጣትን ኣብ ታሪኽ ምዝጉባት ኣብነታት በቶም ኣብቲ ጉዳይ ዘይወዓሉን ኣብ ግፍዒ እውን ብዕድመ ይኹን ብግብሪ ዘይወዓሉን መራሕቲ ዝተገብሩ እዮም። እተን ኣዝየን ፍሉጣት 10 ኣብነታት ንመልከት።
ኣብ መደምደምታ እቶም ይቕረታ ዝሓተቱ ፖለቲከኛታት ይኹኑ መራሕቲ ሃገርን መስከርትን ኣብ ሕይወቶም ኣዎንታዊ ነጸብራቕ እዩ ኣጋጢምዎም። ምኽንያቱ ንኸምዚ ዝኣመሰለ ዓብይን ኣሰካፍን ሓላፍነት ዝመልኦ ጉዳይ ብሰብኣዊ ዓይንን ብልቦናዊ ፍትሒ ክርእይዎን ብወግዒ ንርእሶም ንዓለም ከቓልሑ ብምኽኣሎም ዓለም ኣመስጊናቶም ድኣምበር ኣይነጸገቶምን። እዚኣቶም እካ ከመይ ዝበሉ ምሩጻትን በላሕትን ናይ ዓለም ናይ ሃይማኖት መራሕትን እካ ትሕትና ብዝመልኦ ኣገባብ ነዚ ክገብሩ ዝኸኣሉስ ተቐባልነት ዘለዎ ምህሩን ምስ ብዙሓት ኣካላት ዓለም ዝምድና ክምስርት ዝኽእል ኣካል ነዚ ጉዳይ ካልኣይ ገጽ ናይቲ ዝካየድ ሕዝባዊ ዕርቅን ኣብ ሓደ ናይ ምብጻሕን መንገዲ ሓደ ዕማም ክኸውን ይኽእል ድዩ ኣይኮነን ዝብል ሕቶ ምምላስ የድሊ ይኸውን።